Evrendeki en sıra dışı 10 ötegezegen

Evrende bulunan sıra dışı bir ötegezegene yolculuk yapmak ister miydiniz? 1990’lardan bu yana, Güneş Sistemimizin ötesindeki uzak yıldızların yörüngesinde dolaşan her türden, tuhaf, bazen korkutucu, bazen de harika diyebileceğimiz dünyalar bulundu. Bunların bazıları en dayanıklı canlılar için bile ölümcülken, bazıları ise hayatla dolu olabilir. Dışarıdaki Güneş benzeri yıldızların yaklaşık yarısının yaşama ev sahipliği yapma potansiyeli olduğu düşünülüyor. Bu sadece bizim galaksimizde potansiyel olarak yaşanabilir 300 milyon ötegezegen demektir.

Kim bilir belki bir gün böyle gezegenlere seyahat mümkün olabilir. Holywood filmlerinde gördüğümüz o ötegezegen yolculukları bizlere yepyeni dünyaların kapılarını açabilir.

Fakat bugüne kadar keşfettiğimiz gezegenlere bakarsak genelde yaşam için oldukça elverişsiz koşullara sahip olduklarını görüyoruz. Hatta bazıları öylesine sıra dışı özelliklere sahip ki bilim-kurgu yazarları bile böyle gezegenleri hayal edememiştir.

Gelin ben sizi bu videoda, gökbilimcilerin keşfettiği en sıra dışı ve en korkutucu gezegenlere doğru bir yolculuğa çıkarayım arkadaşlar.

10- Çıplak Gezegen (TOI-849 b)

Dünya’dan 700 ışık yılı uzaklıkta Güneş benzeri bir yıldızın yörüngesinde dönen bu gezegen 2020’de keşfedildi. Bildiğiniz gibi bir gezegen yıldızına ne kadar yakınsa, yıldız etrafındaki yörüngesini o kadar hızlı tamamlıyor demektir. Bu ötegezegen yıldızına öylesine yakın ki bir yılı sadece 18 saat sürüyor. Tahmin edebileceğiniz gibi bunun bir bedeli var. 1500 °C yüzey sıcaklığı.

TOI-849 b, gaz devi Neptün büyüklüğünde olmasına rağmen gazlarla çevrili bir yapısı yok. Tam tersine yoğun ve kayalık bir yapısı var. Hatta o kadar ki şimdiye kadar keşfedilmiş en yoğun kayaç gezegen. Dünya’dan sadece 3 kat büyük olmasına rağmen kütlesi Dünya kütlesinin 40 katı. Bu gezegen bilim insanları tarafından tespit edilen ilk Chthonian gezegeni olabilir. Bu kavram yıldızına çok yakın olduğu için dış katmanlarını kaybetmiş ve geriye kayalık ya da metal bir çekirdek kalmış gaz devi gezegenler için kullanılıyor.

Bilim insanlarının böyle düşünmesinin sebebi ise şu:

Normalde böyle devasa gezegenler, sahip oldukları güçlü yer çekimi sayesinde gezegenin oluşumu esnasında gaz ve toz bulutundan büyük miktarlarda gaz çekerler. Benzer şekilde bu denli kütleli bir gezegenin Dünya’nın 5 ila 10 katı genişliğinde olması beklenir. Ancak TOI 849b bundan çok daha az genişliğe sahip ve olağanüstü yoğun olduğu için bilim insanları Chthonian gezegeni olduğunu düşünüyor.

9- Cam Yağan Gezegen (HD 189733 b)

2005 yılında keşfedilen ve Dünya’dan 64 ışık yılı uzaklıkta bulunan bu koyu mavi gezegen, bir gaz devi. Jüpiter’den biraz daha büyük. Yıldızının etrafındaki yörüngesini tamamlaması sadece 2.2 gün sürüyor.

Uzaydaki devasa camdan bir bilye gibi duran bu gezegenin müthiş mavi rengini atmosferindeki silikatın yansıması veriyor. Ayrıca gündüz sıcaklığı 1100 santigrat derece. Ama onu asıl farklı kılan özelliği ise sürekli devam eden bir cam yağmuru.

Evet, yanlış duymadınız.

Gezegenin ekstrem koşulları yüzünden silisyum parçacıkları yoğunlaşarak bildiğimiz camı oluşturuyor. Saatte 8700 km hızla esen rüzgârlar, bu cam yağmurunu ölümcül bir fırtınaya çevirerek yanlamasına savrulan keskin bıçaklar haline getiriyor. Eğer buraya bir anlığına ışınlanabilseydiniz anında paramparça olurdunuz.

8- Ölüm Mahkumu Gezegen (WASP-12 b)

2008 yılında keşfedilen WASP-12 b, Jüpiter’in iki katı büyüklüğünde ve küçük bir yıldız kadar sıcak. Sıcaklığı yaklaşık 2200 °C. Buna rağmen zift kadar karanlık. Bilinen en karanlık ötegezegenlerden biri. Gezegenin gündüz tarafı ışığı uzaya yansıtmak yerine yutuyor. Atmosferine düşen görünür yıldız ışığının en az yüzde 94’ünü yakalama konusunda eşsiz bir yeteneğe sahip.

WASP-12 b de çıplak gezegen TOI 849 b gibi yıldızına inanılmaz derecede yakın bir gezegen. Bu ötegezegenin bir yılı sadece 1.1 gün sürüyor. Hatta o kadar yakın ki yıldızın yer çekimi onu bir yumurta şekline sokmuş. Atmosferi yavaş yavaş kayboluyor, gezegen parçalarına ayrılıyor. Muhtemelen 10 milyon yıl içerisinde tamamen yok olacak.

Kozmik zamana göre 10 milyon yıl nedir ki?

Kısacık bir an.

7- Elmastan Oluşan Gezegen (55 Cancri e)

Bizden 40 ışık yılı uzaklıkta bulunan ve Güneş benzeri bir yıldızın yörüngesinde dönen bu ötegezegen gerçek bir mücevher. Dünya’dan temelde farklı bir kimyaya sahip olan keşfedilmiş ilk kayaç gezegen. Dünya’nın iki katı yarıçapa ve sekiz katı daha büyük kütleye sahip olan 55 Cancri e, karbon bakımından çok zengin. Hatta o kadar zengin ki doğru sıcaklık ve basınç koşulları altında karbon kristalize olup gezegenin yüzeyini grafit ve elmasla kaplamış.

6- En Karanlık Gezegen (TrES-2 b)

TrES-2 b, Ejderha takımyıldızı yönünde bizden 750 ışık yılı uzaklıktaki yıldızın yörüngesinde dönen bir gaz devi. 1.5 Jüpiter kütlesinde ve yıldızının etrafındaki yörüngesini tamamlaması 2.5 gün sürüyor. 2011 yılında NASA’nın Kepler Uzay Teleskobu tarafından tanımlanan bu gezegen üzerine düşen ışığın %1’inden bile daha azını yansıtıyor. Bilinen en karanlık ötegezegen. Bu gezegende gece hiç bitmiyor. Kömürden bile daha koyu bir görünümü var. Eğer oraya gidebilecek olsaydınız yolunuzu bulmanız imkânsız olurdu.

TrES-2 b yıldızına çok yakın olduğu için yüzeyinde Jüpiter’de olduğu gibi ışığı yansıtabilen gaz bulutları oluşamıyor. Yüzeyde yer alan sodyum, potasyum ve titanyum oksit gibi ısıyı çok iyi emen elementler, gezegeni fazlasıyla karanlık yaparken sıcaklığı da 1000 santigrat derecelere çıkarıyor. İnanılmaz karanlık olmasına rağmen gezegenin yanan atmosferinden ürkütücü, kor benzeri parıltılar çıkıyor.

Şimdiye kadar keşfedilmiş en sıra dışı gezegenlerden biri olma özelliğine sahip olan TrES-2 b, bilim insanlarını bile şaşkına çevirmiş durumda. Böyle bir gezegenin var olmasına inanamıyorlar.

5- En Sıcak Gezegen (KELT-9 b)

Dünya’dan 670 ışık yılı uzaklıkta bulunan ve 2017 yılında keşfedilen bu Jüpiter benzeri ötegezegen öyle sıra dışı ki birçok yıldızdan bile daha sıcak. Hatta şu ana kadar bildiklerimiz arasında evrendeki en sıcak gezegen.

KELT-9 b, yıldızına kütle çekimsel olarak kilitlenmiş bir gezegen. Yani gezegenin aynı yüzü sürekli olarak yıldızına bakıyor. Bu, gezegenin o yüzünün inanılmaz bir şekilde ısınması demek. 4300 °C’lik bu sıcaklık KELT-9 b’yi birçok yıldızdan bile daha sıcak yapıyor.

Bu gezegende bir yıl sadece 1.5 gün sürüyor. Jüpiter’den 2.8 kat daha büyük olmasına rağmen yoğunluğu sadece yarısı kadar. Bunun sebebi ev sahibi yıldızından gelen aşırı radyasyonun gezegeni bir balon gibi şişirmesi. Burada moleküller bile bozulmadan kalamıyor. Hidrojen gazı molekülleri gezegenin gündüz tarafında parçalanıyor ve ayrılan atomlar gece tarafında yeniden birleşiyor.

KELT-9 b tüm bu özelliklerinin dışında yıldızının dönüş eksenine dik yörüngede dönmesi bakımından da sıra dışı bir gezegen.

4- İki Güneş’li Gezegen (Kepler-16 b)

Sabahları kalkıp camınızı açtığınızda ufukta doğan iki Güneş olduğunu hayal edin. Nasıl bir duygu olurdu? Kepler-16 b, 2011 yılında keşfedilen ve ikili bir yıldız sisteminin yörüngesinde olduğu onaylanan ilk gezegen. Yıldız Savaşları’ndaki kurgusal Tatooine gezegeni gibi.

Eğer yarı gaz ve yarı kayaçtan oluşan bu soğuk gezegende yaşayabilseydiniz iki Güneş’in olması ve aynı anda iki gölgenizin oluşması sizi oldukça etkilerdi. Ama bundan daha da etkileyici bir deneyimi Kepler-16 b’nin uydusuna gittiğinizde yaşardınız. İki yıldızın ve Kepler-16 b’nin gökyüzündeki muhteşem görüntüsü gerçekten eşsiz bir deneyim yaşamanızı sağlardı.

3- En Büyük Halkaya Sahip Gezegen (J1407 b)

Erboğa takımyıldızı yönünde Dünya’dan 434 ışık yılı uzaklıkta bulunan sıradaki ötegezegen, öyle bir halka sistemine sahip ki Satürn’ün ikonik halkası onunkinin yanında komik kalıyor. 2012 yılında keşfedilen J1407 b, çapı yaklaşık olarak 89 milyon km’ye ulaşan 37 adet halkaya sahip. Yani Satürn’ün halkasının 200 katı. Bu öyle bir mesafe ki eğer Dünya böyle bir halkaya sahip olsaydı Merkür’ün bile ötesine geçecek kadar büyük bir alanı kaplardı. Bu gezegen eğer Satürn’ün yerinde olsaydı Dünya’dan baktığımızda gökyüzünde dolunaydan kat kat daha büyük görünürdü.

Bilim insanları bu gökcisminin bir ötegezegen mi yoksa kahverengi cüce mi olduğunu kesinleştirmek için çalışmalara devam ediyor.

2- Taş Yağan Gezegen (CoRoT-7 b)

2009 yılında keşfedilen bu ötegezegende yağmurlar Dünya’dakinden biraz farklı yağıyor. Washington Üniversitesi St. Louis’deki bilim insanları CoRoT-7 b’nin atmosferinin bir simülasyonunu çalıştırdıklarında buradaki yağmurların taş şeklinde yağdığını keşfettiler.

Bizden 489 ışık yılı uzaklıktaki bu kayaç gezegenin bir tarafı çok sıcakken diğer tarafında sıcaklıklar birden düşüyor. Çünkü CoRoT-7 b de yıldızına kütle çekimsel olarak kilitlenmiş gezegenlerden biri. Yani gezegenin aynı tarafı sürekli yıldızına bakıyor. 2600 °C’lik sıcak olan tarafta kayalar eriyor ve Dünya yüzeyindeki sular gibi buharlaşıyor. Nispeten soğuk olan tarafta ise bu erimiş kayalar atmosferdeki bulutlarda yoğunlaşarak tekrar yüzeye düşüyor. Yani eğer bu gezegene bir ziyarette bulunacak olsaydınız “Başımıza taş yağacak” deyimi sizin için gerçek olurdu.

1- Başıboş Gezegenler

Evrendeki birçok ötegezegen korkutucu ve yaşanılmaz olabilir. Ya da bazıları hayatla dolup taşıyor da olabilir. Bu gezegenler farklı renklerde, yoğunluklarda ve farklı kimyasalları barındırıyor olabilir. Ancak en azından hepsinin ortak bir noktası olduğundan eminiz değil mi arkadaşlar?

Bir yıldızın yörüngesinde dönmek.

Aslına bakarsanız durum hiç de böyle değil. Evet, çoğu gezegen kendi yıldızının yörüngesinde dönüyor fakat bazı istisnalar da yok değil. Kendilerini aydınlatacak ve ısıtacak bir yıldızı olmadan uzayın uçsuz bucaksızlığında başıboş kalmış gezegenler de var. Bu göçebe gezegenlerde hayat karanlık ve soğuk.

Mesela bunlardan biri Bukalemun takımyıldızında bizden 550 ışık yılı uzaklıkta bulunan OTS-44. Bu yetim gezegen Jüpiter’den 11 kat daha büyük. Toz, kaya ve buzdan oluşan bir çöküntü çemberine sahip olduğu düşünülüyor.

Bu serseri gezegenleri tespit etmek kolay bir şey değil tahmin edebileceğiniz gibi. O yüzden bizim güçlü bir kızılötesi teleskoba ihtiyacımız var. Elbette James Webb gibi teleskoplar da bu keşifleri zaman zaman yapıyor fakat 2027 yılında fırlatılması beklenen NASA’nın yeni teleskobu “Nancy Grace Roman Uzay Teleskobu” özellikle bu iş için tasarlanıyor.

Kütle çekimsel mikro mercekleme yöntemini kullanarak ötegezegenleri keşfetme işi.

Bugüne kadar keşfettiklerimiz sadece okyanustaki bir damla arkadaşlar. Kim bilir bu okyanusta daha ne bilinmezlerle karşılaşacağız. Zaman gösterecek…

Kaynaklar ve İleri Okuma:

https://exoplanets.nasa.gov/discovery/exoplanet-catalog/

https://www.skyatnightmagazine.com/space-science/weirdest-exoplanets-universe/

https://en.wikipedia.org/wiki/Chthonian_planet

https://hubblesite.org/contents/media/images/2017/38/4066-Image.html?news=true

https://en.wikipedia.org/wiki/TrES-2b

https://exoplanets.nasa.gov/exoplanet-catalog/7643/toi-849-b/

https://exoplanets.nasa.gov/exoplanet-catalog/6876/hd-189733-b/

https://exoplanets.nasa.gov/exoplanet-catalog/1716/tres-2-b/

https://exoplanets.nasa.gov/exoplanet-catalog/5120/wasp-12-b/

https://exoplanets.nasa.gov/exoplanet-catalog/3508/kelt-9-b/

https://exoplanets.nasa.gov/resources/242/j1407b-super-saturn/

https://www.popsci.com/super-saturn-exoplanet-has-massive-rings/

https://exoplanets.nasa.gov/alien-worlds/exoplanet-travel-bureau/explore-kepler-16b/

https://www.popsci.com/military-aviation-amp-space/article/2009-10/simulations-suggest-exoplanets-atmosphere-rains-rocks/

https://exoplanets.nasa.gov/exoplanet-catalog/1814/kepler-16b/

https://en.wikipedia.org/wiki/Nancy_Grace_Roman_Space_Telescope